کاوش موضوع مسجد جامع اصفهان

مسجد جامع اصفهان که به مسجد جامع عتیق و مسجد جمعه اصفهان نیز مشهور است، یکی از بناهای تاریخی اصفهان در ایران است که قدمت آن به سدۀ دوم هجری قمری بازمی‌گردد. این مسجد در اندازه‌ای کوچک و متناسب با جمعیت اصفهان در سال ۱۵۶ هجری قمری/۷۷۷ میلادی ساخته شد و باعث رشد شهرنشینی شد. در سال ۲۲۶ ه‍.ق/۸۴۶ م به فرمان معتصم خلیفه عباسی، مسجد پیشین تخریب و بنایی ستون‌دار به همراه سقفی چوبی جایگزین آن شد که کماکان قسمتی از ستون‌ها و دیوارهای آن باقی مانده‌است. مهم‌ترین تغییرات مسجد در دوران سلجوقی صورت گرفت؛ معماران این دوره از الگوی «مسجد عربی» فاصله گرفتند و با ساخت چهار ایوان در ضلع‌های شمالی، جنوبی، شرقی و غربی، سبکی جدید پدیدآوردند که به «مسجد ایرانی» معروف شد. در ربیع‌الاول ۵۱۵ ه‍.ق این مسجد توسط اسماعیلیان به آتش کشیده شد و بعدها دوباره مورد بازسازی و ترمیم قرار گرفت. در سده‌های بعد و در دوره‌های ایلخانی، مظفری، تیموری، صفوی و قاجار نیز این مسجد تغییرات مهمی را از سر گذراند. مسجد جامع اصفهان ابتدا از خشت خام ساخته شده‌بود اما به خاطر پایداری آجر، سرعت ساخت بالا و برخی عوامل دیگر، در بازسازی آن از آجر استفاده کردند. طاق‌های چشمه‌ای، ایوانهای چهارگانه، سردرها، جرزهای آجری و تزئینات متفاوتی که متناسب با معماری هر دوره از تاریخ ایران و در سبک‌های خراسانی (یا عربی) و رازی در این مسجد به کار برده شده، اثری را پدیدآورد که الگویی برای مساجد ایران و حتی مناطق مسلمان‌نشین دیگر محسوب می‌شود. تیموریان و صفویه هم اثر خود را بر مسجد ساخته اند. خصوصا صفه یا ایوان مظفری که به آن مدرسه مظفری هم گفته می‌شود، کتیبه‌هایی از دوران هفت‌ساله حکمرانی محمود و اشراف افغان دارد. آل اینجو و آل مظفر یادگارهای بزرگی بر مسجد باقی مانده است. گفته‌اند قاجاریه هم مهتابی‌های مسجد را در صحن ساخته است. کتیبه‌ای کوچک بر دو سوی صفه صاحب حاکی از آن است که در سال 1330 اداره باستان‌شناسی اصفهان در آن مرمت هایی را انجام نموده است. ضلع شمالی مسجد از ایوان درویش، مدرسهٔ مظفری، گنبد تاج‌الملک یا گنبد خاکی، چهلستون، شبستان و کتیبه‌های مختلفی که از دوران‌های سلجوقی و صفوی به‌جا مانده، تشکیل شده‌است. این کتیبه‌ها با استفاده از گچ و آجر ساخته و با خط‌هایی چون کوفی، ثلث، نستعلیق و بنایی و آیاتی از قرآن تزئین شده‌اند. در ضلع جنوبی مسجد، ضلعی است که ساختمان‌های اساسیِ بنا در آن به سبک عربی و به وسیلهٔ خشت خام ساخته شده‌اند. در دوران نظام‌الملک با تخریب شبستان، گنبدی به صورت دوپوسته بنا شد که باعث پوشیده ماندن ترک‌بندی‌ها بود و گنبد را بزرگ‌تر نشان می‌داد. در دوران آل مظفر، آق قویونلو و صفویه نیز کتیبه‌هایی به این قسمت اضافه شدند و بنای ضلع جنوبی کمی تغییر کرد. کتیبهٔ شاه طهماسب مبنی بر بخشش مالیات و توبه‌نامهٔ وی، کتیبهٔ شاه اسماعیل برای صدور حواله به نام افراد اصفهان، کتیبهٔ سنگ‌فرش و کتبیهٔ آب مباح مسجد از جمله آثار موجود در این ضلع است. ضلع غربی، از شبستان زمستانی، مسجد مصلی، مسجد و محراب الجایتو، کتیبه‌های شاهان صفوی و محمد امین اصفهانی ساخته شده‌است. قسمتی از دیوار این ضلع باقی‌ماندهٔ دیوار خشتی ساخته شده در قرن هشتم هجری‌ست. در میان افرادی که باعث ایجاد تغییراتی در این قسمت بنا شدند می‌توان از الجایتو، محمد بن بایسنقر تیموری و شاه سلطان حسین صفوی نام برد. تازه‌ترین قسمت مسجد، ضلع شرقی‌ست که به دوران سلوجوقی تعلق دارد. این قسمت به مرور زمان تخریب و در دوران شاه سلیمان صفوی دوباره ساخته شد و کتیبه‌ای مربوط به این بازسازی نیز در ایوان شرقی وجود دارد. به علاوه، کتیبه‌هایی از دوران هوتکیان، آل مظفر و شاه طهماسب صفوی نیز در این قسمت باقی مانده‌اند. مسجد جامع در میدان امام علی، خیابان مجلسی، در پایان بازار بزرگ قرار دارد. این بنا در تاریخ ۱۵ دی ۱۳۱۰ با شمارهٔ ثبت ۹۵ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران و در سال ۱۳۹۰ هجری شمسی به عنوان میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید.... بیشتر در ویکی پدیا